کم خونی ناشی از فقر آهن
یک اختلال تغذیه ای رایج است.
بیشتر در سطوح فرهنگی – اقتصادی پایین دیده می شود.
در سنین 6 تا 24 ماه ( دوران رشد سریع) شایع تر است.
اتیولوژی
هر عاملی که موجب کاهش ذخیره آهن ، افزایش نیاز بدن به آهن یا سنتز
Hb و اختلال در جذب آهن شود می تواند در بروز این نوع کم خونی
موثر باشد.
بطور کلی در بدو تولد ، ذخیره آهن شیرخواران فول ترم
75 میلی گرم / کیلوگرم است که بیشترین میزان آن در 3 ماهه آخر
از مادر به جنین می رسد.
ذخائر آهن مادری طی 5 تا 6 ماهه اول در شیرخواران فول ترم کافی
است ولی در شیرخواران زودرس یا مادرانی که زایمان های متعدد
داشته اند ، این مقدار به مدت 2 تا 3 ماه برای کودک کفایت می کند.
هنگامی که منابع بیرونی آهن جهت براورده شدن نیازهای رشد متعاقب
تقلیل در منابع آهن جنینی کافی نباشد ، کم خونی ناشی از فقر آهن
ایجاد می شود.
نکته
بیشترین مقدار آهن در هموگلوبین سیار اریتروسیت ها است و باقی آن در کبد ، طحال و مغز استخوان رسوب می کند.
بیشترین میزان جذب آهن در دئودنوم، محیط اسیدی و سرشار از ویتامین سی صورت می گیرد.
مهمترین دلایل بروز کم خونی فقر آهن
1. ذخیره ناکافی آهن: کمبود مصرف غذا، دوران رشد سریع، عادات غذایی نادرست، ذخیره ناکافی در زمان تولد ،کم وزنی هنگام تولد، زودرسی، چند قلویی، خونریزی جنین حین تولد یا قبل از آن، کم خونی فقر آهن در مادر
2. اختلالات جذب: سوء جذب های مزمن مانند بیماری سلیاک و اسهال مزمن، مصرف اکسالات ها و وجود مهار کننده های جذب آهن.
3. خونریزی: خونریزی های حاد و مزمن ناشی از ضایعات سیستم گوارش مانند: دیورتیکول، زخم معده و پولیپ، آلودگی های انگلی.
4. نیاز بیشتر بدن از نظر رشد: زودرسی، نوجوانی، حاملگی.
5. اختلال در تشکیل هموگلوبین: کمبود اسید فولیک و ویتامین B12
( استفاده از رژیم های گیاهی و حبوبات فراوان)
پاتوفیزیولوژی
مهمترین نقش آهن برای بدن ، ضرورت آن در تولید هموگلوبین است.
هر مولوکل هموگلوبین از یک پروتئین (گلوبین) و چهار مولکول هم تشکیل شده است
هر مولکول Heme دارای یک اتم آهن می باشد، بنابراین کاهش ذخائر آهن موجب کاهش تولید هموگلوبین می شود.
اثر مهم نقص آهن ، کاهش هموگلوبین و ظرفیت انتقال اکسیژن خون است.
تظاهرات بالینی
علایم معمولا مبهم و موذیانه است. شدت علایم مستقیما بستگی به طول مدت کمبود تغذیه ای دارد. نکته قابل توجه این است که اکثر کودکان مبتلا کم وزن هم هستند ولی با این حال برخی از آنان بدلیل مصرف شیر زیاد ، چاق بوده و وزن بالا دارند که به آنان
" کودکان شیری" گفته می شود.
علامت این کودکان: گوشتالو و چاق، رنگ پریده ، دارای تکامل عضلانی ضعیف و بسیار در معرض عفونت هستند.
دلایل ایجاد کم خونی فقر آهن در اثر مصرف شیر زیاد
1. شیر یک منبع ضعیف آهن است که در شیرخواران تمام تغذیه آنان را
تشکیل می دهد.
2. برخی از شیر گاو برای تغذیه کودک استفاده می کنند که بدلیل دارا بودن
پروتئین هایی که هضم و جذب آن برای دستگاه گوارش کودک مشکل است
موجب بروز خونریزی های مخفی گوارشی و در نتیجه کم خونی می شود.
علایم شایع کم خونی فقر آهن
سستی، رنگ پریدگی، ضعف عضلانی، عفونت های مکرر، بی اشتهایی و علامت پیکا.
علایم کمتر شایع
ادم ( بدلیل نشت پروتئین های پلاسما) ، تاخیر رشد، زردی مختصر
پوست، التهاب زبان و مخاط دهان، قاشقی شدن ناخن ها، اختلال در
مهارتهای شناختی ( برگشت ناپذیر) و نارسایی قلبی.
ارزیابی تشخیصی
1. اندازه گیری میزان Hb ( کمتر از 11)
2. بررسی مورفولوژی گلبولهای قرمز
3. تعیین غلضت آهن (کمتر از 30 میکروگرم در دسی لیتر)
و فریتین سرم( کمتر از 10 نانوگرم) .
ارزیابی تشخیصی
4. کاهش MCV یا mean corpuscular volume
حجم متوسط گویچه ای کمتر از 70 میکرومتر مربع
5. کاهش MCHC یا mean corpuscular Hb concentration غلظت متوسط هموگلوبین کمتر از 27
6. تست گایاک: بررسی مدفوع از نظر وجود خون مخفی
7. بررسی ظرفیت توتال باند آهن یا TIBC که میزان ترانسفرین
( آهن باند شده به گلوبین) را تعیین میکند.
در کم خونی فقرآهن میزان TIBCبیش از حد طبیعی بالا است
( بالاتر از 350 میکروگرم در دسی لیتر در کودکان 6 ماهه تا 2 ساله
و بیشتر از 450 در کودکان بیش از 2 سال )
که نشان دهنده مکانیسم های جبرانی بدن از نظر جذب منابع آهن با منشاء بیرونی می باشد.
نکته
افزایش TIBC ارزش تشخیصی دارد بدلیل اینکه در هیچ
مورد دیگری بجز کم خونی میکروسیتیک هیپوکرمیک
( ناشی از کمبود مصرف یا جذب آهن) این مورد بوجود نمی آید.
درمان
مهمترین هدف ،پیشگیری است.
اصول مهم پیشگیری
1. شروع مکمل آهن با دوز mg/kg/day 1 از زمان 4 تا 6 ماهگی در
شیرخواران فول ترم
و از 2 تا 3 ماهگی برای شیرخواران زودرس
به میزان mg/kg/day3-2 تا حداکثر mg/day 15 میلیگرم .
2. منع مصرف شیر گاو در شیرخواران کمتر از 12 ماه
3. استفاده از منابع غنی آهن
4. تقویت و غنی سازی شیر مصرفی در شیرخوارانی که در معرض خطر هستند
در جریان شروع غذاهای جامد برای کودک ، مصرف شیر باید روزانه به نیم لیتر محدود شده و به جای آن از مواد غنی از آهن استفاده شود.
بطور کلی از کل آهن مصرفی تنها 10 تا 20 درصد آن جذب می شود. بنابراین رژیم غذایی باید حاوی 20 تا 30 میلیگرم آهن باشد تا جذب حداقل 10 درصدی آن بتواند بین 2 تا 3 میلیگرم آهن به بدن برساند.
آموزش
درک این مطلب که چاقی مترادف با سلامتی نیست.
آموزش جهت پیشگیری از تغییر رنگ دندانها در اثر مصرف آهن
ذکر این نکته که مصرف آهن می تواند موجب
تغییر رنگ مدفوع به سیاه یا سبز لجنی شود.
بدلیل اینکه مصرف آهن در مقادیر زیاد می تواند سمی و حتی مهلک باشد به والدین توصیه نمائید قطره یا شربت آهن را بیش از ذخیره یک ماه در منزل نگهداری نکنند و در مکان دور از دسترس کودکان قرار داده شود.
آموزش رژیم مناسب غذایی به نوجوانان بویژه دختران
1. شیوه مصرف مکمل آهن
در دوزهای منقسم به همراه آب مرکبات (باعث احیاء آهن)
هنگام غذا ( اسید معده در بیشترین حد می باشد)
منع مصرف چای بعد از غذا
آموزش منابع غذایی مناسب و غنی از آهن:گوشت، ماهی، مرغ، میوه و مرکبات و..
محدود کردن حجم شیر مصرفی
آموزش علایم کم خونی
مواد حاوی فیتات (غلات) و فسفات( شیر)
موجب نامحلول شدن و کاهش جذب آهن می شوند ، از سوی
دیگر استفاده از مواد حاوی کلسیم موجب دفع فیتات و فسفات
و در نتیجه کمک به جذب آهن میگردد.
2. آهن تزریقی
در مواردی چون وجود پاسخ نامطلوب به درمان خوراکی ،عدم همکاری در رعایت برنامه درمانی از سوی خانواده، سوء جذب و هموگلوبینوری مزمن ، ممکن است از آهن تزریقی استفاده شود
( دکستران یا ایمفرون ).
تزریق بصورت عضلانی عمیق و z مانند انجام می شود. می توان از تزریق وریدی هم استفاده کرد ولی احتمال ایجاد واکنش حساسیتی بالا است.
بطور کلی حین تزریق آهن باید کودک را از نظر علایم شوک آنافیلاکسی بررسی نمود.
3. تزریق خون
در کم خونیهای شدید، عفونت های جدی و اختلال کاری قلب .
در صورت نیاز به تزریق خون از گلبول قرمز متراکم استفاده می شود نه خون کامل.
پیش آگهی
در صورت رسیدگی و درمان موثر ، پیش آگهی بسیار خوبی دارد ولی اگر بدون درمان رها شود می تواند موجب بروز اختلالات شناختی جبران ناپذیر گردد.
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید